Baltalimanı Antlaşması veya Baltalimanı Ticaret Konvansiyonu
Baltalimanı Antlaşması veya Baltalimanı Ticaret Konvansiyonu, Osmanlı İmparatorluğu’nun 16 Ağustos 1838 tarihinde Birleşik Krallık ile İstanbul’un Baltalimanı semtinde imzaladığı önemli bir ticaret antlaşmasıdır. Bu antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nun dış ticaret politikasında ve ekonomik yapısında önemli değişikliklere yol açmıştır. Antlaşmanın bazı önemli maddeleri şunlardır:
-
- Tekel Sisteminin Kaldırılması: Osmanlı İmparatorluğu, yed-i vahid (tekel) sistemi ile yerli hammaddelerin yabancı tüccarlar tarafından yurt dışına çıkarılmasını engelliyordu. Baltalimanı Antlaşması ile bu sistem kaldırıldı ve Britanyalılara istedikleri miktarda ham madde satın alma imkânı verildi.
- İç Ticaretin Genişlemesi: İç ticarete Osmanlı vatandaşlarının yanı sıra Britanyalıların da katılması öngörüldü, bu da yerel tüccarların rekabet gücünü azalttı.
- Eşit Vergilendirme: Britanya vatandaşları, Osmanlı tebaasından tüccarlarla aynı vergi koşulları altında Osmanlı ürünlerini satın alma hakkına sahip oldular.
- Transit Ticaret Vergisinin Kaldırılması: Britanyalılarla olan transit ticaretten alınan resmi vergi kaldırıldı.
- Gümrük Vergisi Düzenlemesi: Büyük Britanya gemileriyle gelen Britanya malları için bir defa gümrük ödendikten sonra, mallar alıcı tarafından nereye götürülürse götürülsün bir daha gümrük ödenmeyecekti.
Bu maddeler, Britanya vatandaşlarının Osmanlı Devleti sınırları içinde ticaret yaparken Osmanlı vatandaşlarından daha az vergi ödemesine yol açtı. Özellikle transit ticarette yerli tüccarlar vergi öderken, Britanyalı tüccarlar bu vergiden muaf tutuldu. Bu durum, yerli tüccarların rekabet gücünü zayıflattı ve Osmanlı ekonomisinde dengesizliklere neden oldu. 1838-1841 yılları arasında Baltalimanı Antlaşması’na benzer ticaret antlaşmaları Osmanlı Devleti’nin Fransa, İsveç, Norveç, İspanya, Hollanda, Belçika, Danimarka ve Portekiz gibi diğer Avrupa devletleriyle de imzalanmıştır. Bu antlaşmalar, kapitülasyon sisteminin güçlenmesine, Osmanlı sanayisinin zayıflamasına, devletin diğer ülkelere borçlanmasına ve mali çöküşün hızlanmasına yol açmıştır. Baltalimanı Antlaşması ve benzeri antlaşmalar, Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik bağımsızlığını önemli ölçüde kaybetmesine neden olmuştur. Bu antlaşmalar, Osmanlı İmparatorluğu’nun dış ticaretini büyük ölçüde Avrupa devletlerinin kontrolüne bırakmış ve yerli sanayi ve ticaretin gelişimini olumsuz etkilemiştir.
Bunun sonucunda, Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik yapısı dışa bağımlı hale gelmiş ve bu durum, imparatorluğun siyasi ve ekonomik olarak zayıflamasına katkıda bulunmuştur. Ayrıca, bu antlaşmaların Osmanlı İmparatorluğu içindeki sosyal ve ekonomik dengeleri bozduğu, yerel üreticilerin ve tüccarların zarar gördüğü ve bu durumun toplumsal hoşnutsuzluğa yol açtığı da belirtilmektedir. Bu dönemde Osmanlı Devleti, giderek artan bir şekilde Avrupa devletlerinin ekonomik ve siyasi etkisi altına girmiş ve bu durum, 19. yüzyılın ikinci yarısında ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş sürecine önemli ölçüde katkıda bulunmuştur.